Pre-Christelijke betekenissen en betekenis-verschuiving van het zonnerad en de zespuntige en achtpuntige ster.

 

Het gaat om tekens en symbolen die gekend en vanzelfsprekend waren door een groot deel van de bevolking. In een grotendeels analfabete samenleving hebben betekenisgeladen tekens veel mensen aangesproken. De (onbewuste) kennis van mythische tekens en het al dan niet daaraan verbonden bijgeloof, werd steeds overgedragen. Dat kon leiden tot interpretatieschommelingen en wijzigingen in betekenis.

De vorm van de symbolen, gebruiken en riten bleven veelal dezelfde, maar de betekenisinhoud veranderde in de tijd, afhankelijk van plaats, stad of platteland, en culturele context.

 

• a. Oudste vermeldingen
• b. Goden en godinnen: Inanna/Istar, Assur, Wodan (Odin) en de wielgod Taranis/Jupiter
• c. Keizerlijke zonnecultus bij de Romeinen
• d. Egyptische mummie-portretten met achtpuntige ster (110 v. Chr. - 300 n. Chr.)

 

 

 

Pré-Christelijke betekenissen 

 

a. de oudste vermeldingen

Het zonnerad en de zespuntige en achtpuntige ster komen vaak voor in neolithische (vanaf 3000 v. Chr.) graveringen in rotsen, hunebedden, grafstenen en op oude sierraden. Het komt ook voor op bronzen (vanaf 3000 v. Chr.) voorwerpen. Het komt voor in vele plaatsen in de wereld: in het Nabije Oosten (Soemer, Assyrië, Babylon, Egypte, Hittieten), China, pré-Columbisch Amerika, Indo-Germaansche volken (Kelten, Illyriërs, Slaven, Grieken enz.), in Noord- en zuid Europa. Bij de Etrusken en Romeinen, in de Merovingische en Karolingische tijd, bij de Germanen en in Friese terpen.

De achtpuntige sterren worden overigens niet altijd herkend en in het Engelstalig jargon bijv. Flower of Life Symbols genoemd. (zie ook de geometrische figuren bij de vormvariaties)

 

 

b. Goden en godinnen: Dingir, Inanna/Istar, Assur, Wodan (Odin) en de wielgod Taranis/Jupiter

 

Bij de Soemeriërs stond de achtpuntige ster voor de godin Istar / Inanna en ook voor de morgenster Venus. Zij gebruikten het Dingir-teken, een spijkerschrift teken met een achtpuntige ster, om de goddelijkheid van een naam aan te duiden (afbeelding links).

 

Voor de Assyriërs, was het zonnewiel een symbool van het leven. Men geloofde dat de zonnegod Assur, de god in het wiel, het wiel in beweging hield en zo de opeenvolgende seizoenen voortbracht. De cirkel was een symbool voor de zon, van God.

Indo-europese literatuur (Griekse en Indische) zou vermelden dat het rad op de rotstekeningen de hoogste macht, de zon, en zijn tegenhanger de koning of keizer symboliseert. Het vertegenwoordigt macht en controle.

 

Het zonnewiel was ook een symbool van Wodan (Odin), de Noord Germaanse oppergod (1500 v Chr.). De hierin voorkomende Hagalaz rune vinden we bijv. als de zgn. donderbezem op geveltekens terug, als bescherming tegen de woede van de god Donar, de West Germaanse god van de donder, ook genaamd Thor. Verwantschap bestaat er ook met de keltische god Taranis (Jupiter), de god van de donder, die vaak een achtspakig zonnerad in zijn hand houdt.

 

In de Germaanse symboliek verzinnebeelde het zonnewiel, de zespuntige ster, of Hagalaz-rune, god. De onvergankelijke hoogste macht en (de zekerheid van) het eeuwige leven. Het had de functie van geluk brengen en afweren van onheil. Een uiting van het bijgeloof in bovennatuurlijke krachten.

Deze tekens werden door mensen veelal gebruikt om bescherming tegen het kwade, boze geesten, demonen en onheil, danwel om voorspoed over zich zelf af te roepen.

 

 

 

v.l.n.r.: (1) achtpuntige ster van godin Istar / Inanna uit het Babylonische pantheon (1172 voor Chr.), gekoppeld aan Venus; (2) mozaiek met zespuntige ster in zonnewiel in huis 1a in de Curetesstraat in Ephese, Turkije (1e eeuw voor Chr.); (3) vrijwel dezelfde mozaiek uit kabile in Bulgarije (Tracie, 9-6e eeuw voor Chr.); (4) 8 puntig zonnerad in de Konark zonnetempel in China (13 eeuw).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

(5) De wielgod Taranis (Jupiter) in brons met achtspakig zonnerad en bliksemflits in zijn handen Le Châtelet de Gourzon (Bayard-sur-Marne), Haute-Marne, Frankrijk; (6) Votief wielen (Rouelles) die gebruikt werden in de cultus rond de god Taranis. Duizenden wieltjes zijn gevonden in de heiligdommen im Gallica Belgica (50 voor Chr.  - 50). Deze zijn ook gevonden in Friesland; (7) Taranis afgebeeld op een plaat (C) van de zilverketel van Gundestrup met een deel van een achtspakig zonnerad in zijn hand (2e eeuw voor Chr.); (8) achtpuntige ster in de koepel van de moskee van Uqba, beter bekend als de grote moskee van Kairouan, Tunesie, uit eerste helft negende eeuw;

 

En twee voorbeelden van onheils afweertekens:

(9) rietgedekte boerderij met  twee paardehoofden als gevelteken, Boltenhagen, Mecklenburg-Voor-Pommeren, Duitsland; (10) gekruiste paardekoppen van het erve Raatsink in Vasse.

 

 

V.l.n.r.: (11) Apollo (schuinkruis in zonnewiel) kijkt neer op Aphrodite met duif op haar knie (365 voor Chr.); (12) Apollo-zon met 8 puntige zonnekroon van Helios, Romeins vloermozaiek, Tunesie (laat 3e eeuws);  (13) en Estruskische soldaat met zespuntige ster in wiel op schild op vaas (ongedateerd).

 

 

c. Keizerlijke zonnecultus bij de Romeinen

Het oude Rome was bekend met de Hellenistisch-Ptolemäische beeldcultuur van de ster, waarbij in de propaganda heersers werden afgebeeld met een zespuntige ster om hun absolute Koninklijke heerschappij aan te duiden. In de Romeinse iconografie worden deze sterren ook gebruikt om kometen te verbeelden die een goddelijke status en een nieuwe betere tijd aankondigen van hoop (zoals de Pax Romana). Na de moord op Imperator Gaius Iulius Caesar divus (44 v.Chr.) worden er munten - het massamedium van de oudheid - verspreid met de heerser, vergezeld met een achtpuntige ster, met het opschrift DIVVS IVLIVS (divus Iulius). In de heerserpropaganda werd een komeet, die werd geduid als Ceasars ziel in de hemel, de ster van Julius, sidus Iulium genoemd. Op het Forum Romanum was er ook een tempel toegewijd aan de divus Julius, met in de timpaan weer de achtpuntige ster.

 

 

 

v.l.n.r.: munten met (afb. 1 en 2) Sabijnse maagdenroof, onder het zicht van Apollo (zesspakig zonnerad); (3 en 4) Venus met Piso-ster in haar haar;  (5 en 6) Ceasar Augustus, Divus Iulius afgebeeld met ster met achtpuntige ster met komeetstaart; (7 en 8) tempel van Ceasar met zijn tempel op het Forum Romanum in Rome, met in de timpaan de achtpuntige ster;  (10) Keizer Augustus gekroond met de zespuntige ster met kometen staart; (11) Julius Caesar met 8 puntige ster in zijn haar; (12) zie toelichting bij (6)

 

 

d. Fayum-portretten met achtpuntige ster (110 v. Chr. - 300 n. Chr.)

Meerdere mummieportretten uit de Egyptische oudheid, bekend als Fayum-portretten, werden afgebeeld met een achtpuntige ster op het voorhoofd, als onderdeel van een gouden haarband. Dit zijn zijn portretten die tussen 100  voor Chr. en 300 na Chr.  vooral in de Romeins-Egyptische stad Fajoem werden gemaakt.

De portretten werden na de dood van de afgebeelde persoon met de mummie in de graftombe geplaatst. De meeste van de ruim 1000 mummieportretten werden gevonden bij Fayum, maar een aantal is op andere plekken gevonden, zoals bij Antinoöpolis. Ze waren gemaakt van hete, gepigmenteerde bijenwas op een houten paneel.

 

 

(1) 130-50 voor Chr.  een mummie portret van jonge man uit Fayum met om het hoofd een gouden krans met bladeren en een achtpuntige ster; (2) 140–60 v. Chr. een mummie portret van mog. een priester uit Fayum, met om het hoofd een band met een gouden zevenpuntige ster; (3) 150-180 na Chr., mummie portret van man uit Er-Rubiyat, ten noordoosten van Medînet-el-Faiyûm, met om het hoofd een gouden krans met bladeren en een achtpuntige ster

 

 

bijgewerkt: jan. 2015