Vormen, variaties en benamingen m.b.t. het zonnerad

Het symbool van het zonnerad bestaat uit twee onderdelen: de zespuntige ster of achtpuntige ster en de cirkel.

Hier is uitdrukkelijk niet bedoeld het Christelijk of Latijns kruis of de vijfpuntige ster en ook niet het pentagram, hexagram en octagram, die een andere ontstaansgeschiedenis hebben. Al zullen deze elkaar op den duur beinvloed hebben.

Het teken van de ster resp. het kruis lijkt het belangrijkste. Omdat deze zowel zelfstandig als samen met de cirkel voorkomt en een belangrijke betekenis meegeeft.

Variaties op het zonnewiel of zonnerad zijn:

• Andreaskruis, St. Andrieskruis,
• Christusmonogram,
• Ichthus-teken,
• wagenwiel of wagenrad, wielkruis,
• zonnekruis,
• zonnerad

• runenteken Gebo en
  
• runenteken Hagalaz (donderbezem), etc.

Ze komen voor in de basisvorm van een

• wiel,
• rad,of
• ster.
  

In de iconografie lopen de tekeningen van een rad of ster in een cirkel door elkaar heen. Het zijn variaties voor het kunstenaarsoog. In de bovenlichten van voordeuren en in de imposante roosvensters (rozetten, wervelwielen, bloembladen, flowers of live (levensbloemen), van kerken kun je nog steeds zien dat kunstenaars met hun fantasie hierop oneindig hebben gevarieerd.

In de numismatiek of architectuur worden deze alleen in geometrische vormen beschreven, zonder een notie te geven van de betekenis. Men spreekt dan over: ronde pas, vierpas, zespas of achtpas. Een zespas is dan een bepaalde vorm in het maaswerk waarbij zes overlappende cirkels (passen) in een zeshoek gelegen zijn en open aan de kant waar ze elkaar raken.

Type benaming kruis of ster in combinatie met wiel

Type	Benaming	Kruis of ster	in combinatie met wiel
basis cirkel (al dan niet combinatie met diverse kruisen en sterren)	Zonnewiel, cirkel, ronde pas, (Sun cross, rose window, Sonnenrad, Sonnenrosen, Fensterrose, Wirbelrosetten, Fächerrosette, Wirbelrad)
vierpuntig, vierspakig, vierbenig, twee diagonalen in x vorm	Schuinkruis, maalkruis, vierpas, vierblad, Andreaskruis, St. Andrieskruis, dwarskruis, wielkruis. Heraldisch beschrijft men deze figuur als: schuingevierendeeld. In combinatie met wiel: vierspakig of vierpuntig zonnerad. Ook maalwiel; genoemd	,
idem	Runen letter: Gebo-teken
zespuntige ster ( zesster ), 6 puntig, zesspakig wiel, zesbenig kruis, drie diagonalen	zespas, (Sechssterne, six-pointed star). In combinatie met wiel: zespakig of zespuntig zonnerad. Ook genoemd het IX monogram of XI monogram: een vroeg-Christelijk monogram dat lijkt op de zes spaken van wiel, soms binnen een cirkel afgebeeld.	, , ,	,
idem	oud Noorse (onderdeel van de Scandinavische Futhark) runen letter hagalaz-rune; ook voorkomend als donderbezem (varianten: donderbaart, Iovis Barba, baard van Jupiter (bliksemgod; in de Germaanse mythologie was dat Donar), huislook)
idem	cirkel gecombineerd met Christusmonogram, ook genoemd Chi-Ro teken, voorstellende de eerste twee letters (X (Chi) en P (Rho) van Christus in het Grieks ΧΡΙΣΤΟΣ (Christos)
achtpuntige ster (achtster), 8 puntig, of achtspakig wiel, achtbenig kruis, vier diagonalen	cirkel gecombineerd met het acroniem ICHTHUS (ΙΧΘΥΣ), want het staat voor de zin: Jezus Christus, Gods zoon, Redder (Achtsterne, eight-pointed star) In combinatie met wiel: achtspakig of achtpuntig wiel.	, , , ,	, ,
idem, maar dan half	Half zes- of achtpuntig zonnerad, vaak in bovenlichten of stalramen van boerderijen		,

Geometrische figuren bij afbeelding ster

Bij het afbeelden van de ster wordt vaak gebruik gemaakt van de geometrische figuren van de regelmatige veelhoek.

• Zespuntige ster, geometrische figuur, getrokken met een passer, gebaseerd op een regelmatige zeshoek (Hexagoon), een veelhoek met zes zijden, met een hoek van 120°
  

(1) zespuntige ster in cirkel, (2) 7 zespuntige sterren in cirkel; (3) 19 zespuntige sterren in cirkel; (4) 37 zespuntige sterren in cirkel.

• Achtpuntige ster, geometrische figuur, getrokken met een passer, gebaseerd op een regelmatige achthoek (Octagoon), een veelhoek met acht zijden, met een hoek van 135°

Donderbezem

Er bestaan veel vormvariaties op de donderbezem. Deze moeten niet verward worden met een levensboom. De armen of veren van de donderbezem kunnen zowel naar boven als naar beneden zijn gericht, of beiden, waarbij het aantal veren varieert. Vgl. m.n. de muurankers en de geveltekens.

v.l.n.r.: donderbezems, 6-armig, 6-armig-naar beneden gericht, 12-armig, 12 armig-naar beneden gericht, 24 armig.

bijgewerkt: jan 2015