Gebruiken, rites en folklore met symbolen
Volksgebruiken en rites met het zonnewiel en kruis zijn activiteiten met de objecten genoemd onder 'zonnewiel en schuinkruis'. Daarnaast zijn ook bekend:
Bezem schuin tegen de deur plaatsen
- Een donderbezem kon het Boze afweren. Zo schreef meester Hendrik Willem Heuvel (1864-1926) in Oud-Achterhoeksch Boerenleven (1927, blz. 433) dat zijn buurvrouw, als ze het huis verliet, een bezem schuin tegen de deur plaatste. "Nou könt er gin spöke of deeve in huus kommen."
(foto: Ton de Joode, Folklore in het dagelijks leven, 1977)
Dansen om de meiboom (met achtspakig rad).
Joelfeest,
- midwinterfeest van de oude Germanen.
- "Het korter worden van de dagen en het verminderen van de kracht van de zon was ieder jaar opnieuw een reden voor grote zorg bij de Germanen. Men vreesde dat de zon volledig zou doven of verdwijnen en dat de mensen aan het duister en de kou zouden zijn overgeleverd. Dat zou het einde van het leven zijn. Om zich te verzekeren van de terugkeer van de zon en haar licht vierden de Germanen daarom rond 25 december het Joelfeest, een midwinters lichtfeest, dat 12 dagen duurde.
- Dit feest rond de zonnewende ging gepaard met het maken van veel licht in al haar gedaanten: lampen, kaarsen, vuur. Soms werd een brandend wiel of rad gebruikt, dat ook de zon symboliseerde (vgl. vuurrad). En er werd gejoeld, lawaai gemaakt, om het zonnerad weer in beweging te zetten en de zon in kracht te laten toenemen. Men probeerde als het ware de machten van de kosmos te manipuleren." bron: Uitzien naar het licht
- met ringbroodjes (zonnewiel) en met kruis aan de Palmpasenstok; dat verdacht veel lijkt op een Romeinse militaire standaard (labarum).
- (met 8 spakig rad) en stok. Zou het ontstaan kunnen zijn uit het voortdrijven van een zonnerad met een stok? Is er een verband met het rollen van een vuurrad?
- Als spel was het in elk geval al bekend bij oude Grieken en Romeinen. Vgl Hoop rolling, driving hoops en Reifen treiben.
Op oude prenten komt het rollen en aan de gang houden van een hoepel met een stok regelmatig vaak voor. De hoepel is vaak een achtspakig rad. Mogelijk is er een verband met het afdwingen van geluk. Vgl. ook het rollen van een vuurrad.
(1) Jongens spelend met hoepel, Herman ter Borch 1651, Spotprent op het mislukte Franse beleg van Turijn, ontzet door de geallieerden (1706); (3) kind met hoepel (1860)
- Het rollen van het vuurrad (vuurkrans, Feuerrad, Osterrad) is in Europa een wijd verbreid gebruik. Dat wordt wisselend gedaan bij kertnacht, Nieuwjaar, Karnaval, Pasen, Pinksteren en met midzomernacht (St. Jan). Dan wordt een met stro omvlochten wagenwiel brandend van een berg gerold. Met midwinternacht wordt bijv. in sommige streken van Sleeswijk een wagenwiel door het dorp gerold. Het is niet moeilijk voor te stellen dat in verband met de spectaculaire aard van het gebruik, hieruit ook het woord raddraaier zou kunnen zijn ontstaan (in de betekenis van aanvoerder, de aanstoker, de bewerker bijv. van een oproer).
v.l.n.r.: (1) het wegrollen van een vuurrad (paaswiel) vanaf een heuvel in bijvoorbeeld Lügde (Duitsland) is een spectaculair gezicht. Het is een volksgebruik dat nog steeds in zwang is met kerstmis, nieuwjaar, pasen, of pinksteren in o.a. Friaul, Odenwald, Sauerland, Spessart, Tessin, Tirol en in Weserbergland; (2) een uit stro bestaand vuurrad, voor het Joelfeest; (3) brandend vuurrad (4) het klaarmaken van een vuurrad.
bijgewerkt: mei 2012
