Onderzoek naar en voorbereiding publicatie over Gelders gewoonterecht in Graafschap Zutphen (1594) met 17e en 18e eeuwse annotaties (februari 2008)

Manuscript met annotaties Borculose advocaat dr. Johan Henrick van Basten (1712-1793)

Korte beschrijving
Onderzoek ter voorbereiding van de heruitgave van het ‘gereformeerde' landrecht van Zutphen (1594) met 17e en 18e eeuwse annotaties.

Achtergrond onderzoek
In het jaar 1594 werden voor de Graafschap Zutphen de zogeheten ‘gereformeerde landrechten' vastgesteld (de Reformatie der Landtrechten, Gebruycken vnd Gewoontheyden der Graefschap Zutphen). Daarmee werden de Zutphense ‘costumen' (het gewoonterecht dat gold in de Graafschap Zutphen) voor het eerst uitgebreid en systematisch gecodificeerd.
Tien jaar later verschenen deze gereformeerde landrechten in druk (1604). In 1655 volgde bij de bekende Arnhemse drukker Jacob van Biesen, ‘Ordinaris Drucker' van het Hof van Gelderland, een herdruk. Het is deze herdruk geweest die in de zeventiende en achttiende eeuw veelvuldig door allerlei Gelderse juristen ten behoeve van hun praktijk werd geraadpleegd.
Vele Gelderse juristen ook hebben in deze tijd, de tweede helft van de achttiende eeuw, hun proefschrift aan de gereformeerde landrechten van Zutphen gewijd. Te noemen zijn E.G.J. Crookceus (1763), A.C.W. Nies (1768), R.J. Abbinck (1771) en G. de Wolff (1771), allen gepromoveerd te Harderwijk, en J.S. Wentholt (1775) en A.Ph.R.C. van der Borch tot Verwolde (1786), beiden gepromoveerd te Utrecht.

De gereformeerde landrechten van Zutphen zijn onderverdeeld in 24 ‘Titels'. De Gelderse jurist Johan Jacob van Hasselt (1717-1783) heeft op de eerste acht titels commentaar geleverd en dit commentaar in de jaren 1767-1771 doen uitgeven (Scholia ad reformationem comitatus Zutphaniæ, of aantekeningen op de reformatie der lant-rechten, gebruiken en gewoontheyden der Graafschap Zutphen). Tien jaar later, in de jaren 1777-1781, verscheen van hem een compleet commentaar (in drie delen) op de gereformeerde landrechten van het Rijk van Nijmegen (zoals uitgegeven in 1686).

Twee banden annotaties, uit collectie Van Batenborgh Stichting (17e eeuw) en Radboud Universiteit (18e eeuw)
Behalve het uitgegeven commentaar van Van Hasselt bestaan op zijn minst twee andere commentaren (‘annotaties') op de gereformeerde landrechten van Zutphen. Deze annotaties zijn vastgelegd in twee manuscripten.

handschrift-Van Basten' met 17e eeuwse annotaties
Het oudste, vermoedelijk stammend uit het laatste kwart van de zeventiende eeuw (ca. 1690), is in eigendom van de Van Batenborgh Stichting te Groenlo en bevindt zich in het Gelders Archief te Arnhem. Deze band annotaties heeft toebehoord aan de Borculose advocaat dr. Johan Henrick van Basten (1712-1793) en is uiteindelijk terechtgekomen in de Collectie B.M.A. Batenburg, van de Van Batenborgh Stichting. In dit oudste van beide manuscripten wordt onder andere verwezen naar een commentaar op de gereformeerde landrechten van Zutphen van de hand van dr. Adam Huygen (1615-1682), in leven stadssecretaris en burgemeester van Doesburg, een commentaar waarvan een geschreven (niet-gedrukt) exemplaar zich bevindt in de collecties van de Bibliotheek Arnhem. Mogelijk is dit gedeeltelijk vervaardigd door dr. Adam Huygens derde kind en jongste zoon Lucas Adam Huygen (1657-1721), zoals zijn vader burgemeester van Doesburg.

handschrift-UB Nijmegen' met 18e eeuwse annotaties
Het jongere manuscript met annotaties bevindt zich in de Nijmeegse universiteitsbibliotheek. De auteur van dit manuscript is momenteel evenmin bekend. Het manuscript stamt uit het laatste kwart der achttiende eeuw (ca. 1790; de jongste datum die in het manuscript wordt vermeld, is 21 oktober 1796, de ‘terminus ad quem'). Deze annotaties zijn vermoedelijk in de hoofdstad van de Graafschap Zutphen door een plaatselijke advocaat vervaardigd.

Heruitgave landrecht van Zutphen en uitgave annotaties
Met de voorbereiding van een heruitgave van de gereformeerde landrechten van Zutphen is thans een aanvang gemaakt. Tegelijkertijd zullen de beide manuscripten met annotaties - het ‘handschrift-Van Basten' en het ‘handschrift-UB Nijmegen' - worden uitgegeven, en dat alles tezamen in één band. Aldus ontstaat een unieke bronnenpublicatie, op grond waarvan de ontwikkeling van het Gelderse recht in het algemeen en het Zutphense recht in het bijzonder over een periode van twee eeuwen kan worden gevolgd. De gereformeerde landrechten van Zutphen stammen immers uit het einde van de zestiende eeuw, het ‘handschrift-Van Basten' stamt uit het einde van de zeventiende eeuw en het ‘handschrift-UB Nijmegen' stamt uit het einde van de achttiende eeuw. Zo wordt met andere woorden de gehele periode van het ancien régime bestreken. De bronnenpublicatie zal het mogelijk maken de gereformeerde landrechten van Zutphen en de beide verzamelingen annotaties daarop aan een breder publiek bekend te maken. Zij zal aan de basis staan van potentieel nieuw én vernieuwend rechtshistorisch onderzoek naar de inhoud van het recht in de Graafschap Zutphen. Het is niet ondenkbaar dat naar aanleiding van de bronnenpublicatie belangwekkende wetenschappelijke studies kunnen worden geëntameerd.

Werkprogramma 2008-2009.

• Transcriptie: 2008
• Schrijven inleiding, commentaar en notenapparaat: 2008/2009
• Publicatie gereed: 2010

Doel onderzoek: publicaties

Doel van de uitgave is een bronnenpublicatie. Deze kan dienen als basis voor verder rechtshistorisch onderzoek naar de inhoud van het Zutphense landrecht (het materiële recht van de costumen in de Graafschap Zutphen) in de periode 1594-1795, en de wisselwerking na de Middeleeuwen tussen het costumiere recht en (de receptie van) het Romeinse recht in de Nederlandse Republiek, in het bijzonder in de Provincie Gelderland.

In de inleiding bij de uitgave wordt een overzicht gegeven van de totstandkoming van het ‘gereformeerde' landrecht van Zutphen aan het einde der 16e eeuw en de betekenis van dit landrecht voor de Graafschap Zutphen en de Provincie Gelderland in de twee eeuwen daarna. Daarbij wordt ingegaan op de overlevering van het landrecht, de kenmerken en ‘Werdegang' van de beide manuscripten met annotaties, de auteurs en bezitters van deze manuscripten enzovoort.

Zoveel mogelijk zal worden getracht de (zeer) vele verwijzingen naar middeleeuwse en contemporaine auteurs te ontsluiten en deze in het toe te voegen notenapparaat weer te geven, opdat duidelijk wordt op welke rechtsgeleerde literatuur de annotaties destijds zijn gebaseerd.

Uitvoering onderzoek: Radboud Universiteit Nijmegen
Heruitgave en uitgave worden voorbereid door twee rechtshistorici van de Radboud Universiteit Nijmegen: Dr. P.P.J.L. van Peteghem (*1946) en Dr. J.S.L.A.W.B. Roes (*1971). De bronnenpublicatie staat gepland voor 2010.

Stuurgroep Zutphens landrecht

• Dr. J.S.L.A.W.B. (Sebastiaan) Roes, Centrum voor Notarieel Recht, Radboud Universiteit Nijmegen
• Dr. P.P.J.L. (Paul) van Peteghem, Gerard Noodt Instituut voor Rechtsgeschiedenis, Radboud Universiteit Nijmegen
• Lid van het bestuur van de Van Batenborgh Stichting

Contact
Voor vragen en meer informatie over de projecten kunt u terecht bij een van de leden van de Stuurgroep of het secretariaat van de Stichting.